een opinieblog over de toekomst van de arbeidsmarkt, verborgen werkeloosheid, zingeving en een broodnodig nieuw paradigma.

Kom uit de kooi

Gisteren (18-4-2014) kwam er via diverse media, zowel de reguliere als de sociale een artikel voorbij van ONL, de organisatie die de krachten van ondernemers in Nederland wil bundelen. De titel was: ‘werknemer kom uit die kooi en ga op avontuur…’

Een aantal gerenommeerde namen zoals Hans Biesheuvel en Aukje Nauta hebben aan dit artikel gewerkt. Ik weet niet voor welke termijn dit stuk geschreven is en ik ken de fundamentele gedachten erachter niet. Er komen echter wel een praktische en een meer essentie gedachte naar aanleiding van onder andere dit stuk bij mij op die ik graag wil delen.

Praktisch

Ik voelde me er enigszins door aangesproken aangezien ik momenteel in loondienst werk bij een grotere landelijke organisatie. Onlangs heb ik na een korte time out omdat ik er doorheen zat bij het gesprek dat ik had om weer te beginnen aangegeven dat ik de zogeheten nevenactiviteiten zou willen beginnen. In de praktijk zijn er dan de nodige bezwaren, met name op integriteitsvlak spelen er altijd onduidelijkheden. N=1 maar ik vermoed dat er veel vergelijkbare gevallen zoals de mijne zijn, ik ken er in ieder geval meerdere. Het is prima om de bal van eigen verantwoordelijkheid ook bij mensen in loondienst te leggen maar dat kan niet zonder dat de werkgevers hier zelf ook klaar voor zijn.

Essentieel

Een meer essentieel aspect echter is dat er volgens mij niet voldoende zinvol of zingevend werk is waar voldoende voor betaald zal worden. We hebben nu reeds te maken met een aanzienlijke werkeloosheid en in mijn beleving door onder andere de toenemende technologische vooruitgang en digitalisering zal deze alleen maar toenemen. Bijgaand een kleine grafiek waarin de mate van waarschijnlijkheid van de digitalisering van een aantal beroepen wordt aangegeven. De discussie hierover wordt internationaal al breed gevoerd en een link naar een enigszins gekleurde maar uitgebreide artikel van The Economist geeft hier een mooi overzicht van.

toekomstbanen

Scenario’s

Ruwweg zijn er twee scenario’s die beide hun voor en tegenstanders kennen. In het ene scenario zorgt de technologische vooruitgang voor het verlies van oude maar ook voor de creatie van nieuwe banen en is hier met een toegenomen welvaart een evenwicht. Het andere scenario zorgt dezelfde technologische vooruitgang alleen maar voor het verlies van veel banen en de winst van een paar gespecialiseerde banen met een grotere inkomenskloof en een grotere werkeloosheid tot gevolg.

Toekomst arbeid

Hoe de toekomst er uit zal zien is uiteraard ongewis en als ik nu om mij heen kijk zie ik een grote hoeveelheid banen die er pak hem beet 15-20 jaar geleden nog niet waren, internetmarketeers, php programmeurs, community managers om maar eens wat te noemen. Toch zal in mijn beleving het tweede scenario de overhand krijgen. De vraag is of dat erg hoeft te zijn, mits we wat kunnen doen aan goede basis van de kwaliteit van leven en een te grote inkomenskloof en nog belangrijker er voldoende zingeving is.

Hoe is het nu al?

In een ‚toevallig’ gesprek dat ik tijdens mijn vakantie had kwam de door mijn gesprekspartner ter berde gebrachte stelling dat veel mensen bij grote organisaties toch wel al doorhebben dat ze eigenlijk overbodig zijn. Mijn stelling was dat veel mensen het misschien onbewust wel aanvoelen maar dat het niet in hun bewustzijn aanwezig is. De hoofdlijn waren we het echter over eens, veel functies binnen grote organisaties zijn eigenlijk overbodig, of zullen dat snel worden. Ik heb het schertsend al wel de verborgen werkeloosheid van Nederland genoemd.
Naast de banen die door technologie overbodig zullen worden zie ik ook nog een tendens waarbij er steeds mee gekeken gaat worden naar het rendement van veel functies. In andere woorden een hernieuwde oriëntering op de toegevoegde waarde van een functie, zelfs uitgedrukt in een business case.

Dit zal in mijn beleving ook meer druk opleveren naar veel andere middenklasse banen. Midden management functies, control functies, juridische en aanverwante functies. We worden al dan niet gedwongen weer zelfstandiger te worden in de manier waarop we werken. Organisaties zoals het in sociale innovatieland veel genoemde Buurtzorg maar ook een van de winnaars van Het Slimste Bedrijf van Nederland, Schoongewoon laten zien dat je juist door alleen een hoogstnoodzakelijke overhead aan te houden je sneller, wendbaarder, effectiever, efficiënter maar vooral ook menselijker en natuurlijker bent. De concurrentievoordelen zijn evident.

Knelpunten

Wat ik door deze rendementstendens zie ontstaan zijn twee knelpunten.
Het eerste knelpunt zit hem volgens mij met name in het feit dat het aanbod van werk dat zo mooi het primaire proces (daar waar werkelijke toegevoegde waarde wordt geleverd) genoemd wordt, beperkt is. Laten we het voorbeeld ziekenhuis noemen. Er is maar een beperkt aantal patiënten. Hoewel we nu nog best meer mensen zouden kunnen gebruiken in de verpleging voor fatsoenlijke zorg is ook hier een grens aan het aantal mensen dat we zinvol aan het werk kunnen hebben. Er is immers een beperkt aantal patiënten. Dat het we nu niet genoeg verpleging kunnen bieden door de enorme scheefgroei tussen primair proces en overhead is overigens nog weer een geheel eigen onderwerp.

Het tweede knelpunt is het feit dat niet iedereen zich aangetrokken zal voelen tot het in dit voorbeeld genoemde primaire proces verpleging. Niet iedereen is hier geschikt voor of wil dit.

Toekomstige banen

Ik ga even terug naar het artikel van de economist dat de toekomst van de banengroei ziet in functies zoals therapeuten en yoga instructeurs. Hoewel ik de mening deel over de soort banen komen we volgens mij bij een van de grootste knelpunten, hoe waarderen we dit werk en waar komt dat geld vandaan? Als zoals Piketty en The Economist beide laten zien de rijken steeds rijker worden dan blijft er minder over voor de rest. Ik zie om mij heen dat er al veel coachingswerk om niet wordt gedaan voor vrienden en bekenden. Al het onbetaalde advieswerk laat dan nog maar buiten beschouwing.

Paradigma werk

In mijn vorige blog schreef ik al over het belang van een betekenisvol leven er daar zit volgens mij een belangrijke sleutel naar een nieuw paradigma

Onze huidige maatschappij is gebouwd op het paradigma van zingeving en betekenis door werk. In mijn beleving is dat niet langer houdbaar, de mening van Rugter Bregman hierover deel ik. Ik zou het gesprek echter nog een stap verder willen trekken dan wat er in de Tegenlicht uitzending met hem aan bod kwam, de conclusie dat we een nieuwe bron nodig hebben.

De mens is spiritueel

Op een fundamenteel niveau zijn wij als mensen volgens mij meer spiritueel dan zelfs atheïsten toe willen geven. Ik beschouw mezelf in ieder geval wel als een spiritueel wezen. In die hoedanigheid gaat voor mij de verbinding tussen mij en andere mensen veel verder dan mijn ego me wil doen laten geloven, hoe ongelukkig ik ook nog altijd kan blijven handelen.

Paradigma spiritualiteit en bewustzijn

Het nieuwe paradigma ligt voor mij in de beleving en ervaring van spiritualiteit besloten. Als we voorbij veel overtuigingen verder zouden kunnen, durven en willen kijken dan kunnen we als hele mensheid een stap maken. Ik bedoel hier ook voorbij de dogma’s van alle geloven zoals de diverse godshuizen die er zijn want voor mij is er een heldere scheiding tussen spiritualiteit en geloof. Ik kan persoonlijk genieten van de wijsheden die er in vrijwel alle geloven besloten liggen, vaak overigens dezelfde wijsheden maar ik kan helemaal niets met de dogma’s van welke godshuis dan ook en dan druk ik me zacht uit. Zoals Krishnamurti al zei:” hij die een ander volgt houdt op de waarheid te volgen”

Mensen hebben elkaar wel nodig om te groeien. Je kunt pas groeien door in de spiegel te kijken die andere mensen je voorhouden en daarin jezelf te herkennen. Dit bewustzijn kost tijd, dat kost aandacht, dat kost energie, voor dialoog, voor introspectie, voor meditatie, voor contemplatie. Tijd, aandacht en energie die we nu kwijt zijn aan in mijn beleving met grote regelmaat ontzettend onzinnig werk.

Praktisch

We kunnen de toekomstige banen pas waarderen als we weer bewust worden van de echte waarde van ons leven. Als we herkennen dat het gaat for the good of all, to support all life, for the now and the next seven generations. Als we zien dat werken en consumeren beperkte betekenis hebben. Als we zien dat als we financieel rijk geboren zijn dat geluk is en er een hernieuwde verdeling van rijkdom nodig is. Als we inzien dat we elkaar allemaal, zonder uitzondering nodig hebben om te groeien, zingeving en betekenis voor elkaar.
We hebben een graad van welvaart bereikt onder andere door alle automatisering die ongekend is, zeker in veel westerse landen. We hebben ondanks alle ellende die er ook nog is een graad van beschaving bereikt die ook ongekend is (ook wetenschappelijk aangetoond). Als we los kunnen komen van het paradigma zingeving door werk en we kunnen de stap maken naar een betere inkomensverdeling door bijvoorbeeld basisinkomen zonder voorwaarden, dan maken we met elkaar de quantumsprong naar een betere toekomst.
Time will tell…

en toen kwam een paar dagan later deze video voorbij, best wel overtuigend…