Afgelopen dinsdag 22 mei 2012 was ik een van de sprekers op de dag van de Retoriek in het prachtige witte kerkje in Gasselte. Hieronder staat het verhaal dat ik heb gehouden.

Bijzonder

Deze dag een jaar geleden was ik hier ook aanwezig.

Een bijzondere dag in veel opzichten, de mensen, de gesprekken en de omgeving hier, maar ook dat ik tussendoor nog bij mijn ouders in Emmen langsging. Mijn vader had die dag weer slecht nieuws gekregen in Groningen, zijn kanker speelde weer op. Ik herinner me die dag als een soort twilight zone.
Het is die twilight zone die ik de laatste tijd soms ervaar bij het begrip verbinden.
Wat moeten we eigenlijk verbinden? Het is toch al lang verbonden?

Alles is er tegelijk

Maandag 12 maart is mijn vader overleden. Onverwacht, vrijdag’s waren we nog bij hem en het ging weer een beetje de goede kant op, zo leek het althans. We besloten met het gezin een weekje naar de sneeuw te gaan en reden zondag met de kinderen naar de Alpen. Terwijl ik in Oostenrijk onder de douche stond besloot zijn hart om er mee te stoppen. Het was genoeg, zijn geest was scherp, zijn lichaam was op.

De rit terug duurde lang en was toch ook zo voorbij. We kwamen door een brandende vrachtauto in de file te staan en ik besloot om van de snelweg af te gaan, we reden hierdoor langs de camperplek waar mijn ouders veelvuldig bivakkeerden onderweg naar een zuidelijke bestemming. Vreemd dat het juist daar moest gebeuren.

In de week na zijn overlijden was alles er tegelijk.
Mijn vader dood in zijn kist terwijl de jongste vol leven tijdens de dienst bij iedereen stickertjes op de handen aan het plakken was.
De druk van de min of meer zakelijke dingen die afgehandeld moeten worden na iemands overlijden; welke kist, hoe doen we de dienst, welke bloemen, welke kaart, de rouwadvertentie.
Tegelijkertijd ook de rust waarmee we met elkaar de dingen konden bespreken, het terugkijken op zijn leven, gewoon bij elkaar zijn en niets hoeven zeggen.
De werkelijkheid van zijn dode lichaam in de kist, de onwerkelijkheid van zijn overlijden.
Het leven zoals mijn ouders het leefden en het leven dat mijn moeder nu voor zich had.
Het gemis van zijn stem, zijn scherpe geest, de rijkdom die hij ons heeft gegeven.
Het lachen om zijn klungelige acties, het verdriet van zijn overlijden.

Het niet te beschrijven verdriet en het weten dat het bij het leven hoort…

Tegenstellingen
We zijn gewend, ik althans wel, dat er gesproken wordt in tegenstellingen.
Links, rechts, voor, tegen, ga zo maar door.. De gedachte is hierbij in of/of, of links, of rechts, of voor, of tegen

In de week van het overlijden van mijn vader waren er juist geen tegenstellingen, ik heb ze zo niet ervaren. Alles was er tegelijk, naast elkaar, met elkaar, met ruimte voor beide, met elk hun eigen plek. Je zou het als uiteinden van een spectrum kunnen beschouwen maar ze zijn er tegelijk. Erkennen wat er is, erbij horen, het is jammer dat Erik de Waard en Jasper Jobse er niet bij zijn, het zijn deze begrippen uit hun cursus systemisch werken die in deze week een hele andere lading kregen.

Wat nou als we de tegenstellingen altijd zouden omarmen, zouden erkennen, erbij zouden laten horen?
Steeds meer heb ik de overtuiging dat een kern voor veel tegenstellingen in de schijnbare tegenstelling tussen gevoel en ratio zit….

Als voorbeeld pak ik de situatie Mauro. In onze maatschappij is er een behoefte om het leven met elkaar in banen te leiden. Hiervoor hebben we allerlei systemen bedacht. Steeds meer ervaren we hierbij ook de andere kanten van de systemen. Regels zijn regels die gevolgd worden, soms tot in extremis doorgevoerd. Het was volgens de wet rationeel geoorloofd maar Is het uitzetten van Mauro nou menselijk? Mijn gevoel zegt van niet in ieder geval.

Ratio en wondertjes

Als ik naar de wereld waarin wij leven kijk dan is de ratio overal. In ons politieke systeem, in ons rechtssysteem, in ons financiële systeem, in de wetenschap, in hoe wij met elkaar omgaan zakelijk en prive.. overal. Homo Ecomicus, de rationeel handelende mens. De basis voor veel modellen. De ratio heeft ons veel gebracht, we leven het leven dat we leven mede dankzij de ratio maar wat kunnen en mogen wij in onze huidige maatschappij nog met ons gevoel?

Zijn wij wel volledig rationeel? Ik niet in ieder geval. Wie durft hierop het antwoord te geven dat dit wel zo is voor hem of haar? Voor hoeveel mensen zou dit gelden? Onze geschiedschrijving zit vol met verhalen waarbij juist het gevoel een rol speelt. Het gevoel van de echte moeder voor haar kind bij het Salomons oordeel. Het gevoel bij de olympische gouden medaille voor Maarten van der Weijden als voormalig kankerpatiënt. Het gevoel bij het overlijden van iemand die dicht bij je staat. Zo zijn er veel mooie, droevige, spannende en ontroerende verhalen. Onze geschiedschrijving zit ook vol met kleine en grotere wonderen. Op Jan’s laatste blog vertelt hij over het wonder van zijn genezing. Wat te denken van de vliegramp in Tripoli met slechts 1 overlevende. Of het overleven van een val van10 hoog van een baby. Rationeel stuk voor stuk misschien te verklaren voor mij blijven het kleine wondertjes. Wat we niet direct verklaren kunnen daar verzinnen we een rationele oplossing voor. Ze tonen voor mij de grenzen van de ratio aan.  De ratio die ook regelmatig faalt. De financiële crisis, de markt die bekend stond als de ultieme rationele vrije markt. De crisis van de huizenmarkt waar we het ergste nog van moeten krijgen, de economische crisis waarvan we nu de tweede in korte tijd beleven. De werkelijkheid is weerbarstiger dan modellen ons voordoen. De mens is geen Homo Economicus, dat mag duidelijk zijn.

Wat mij betreft zijn we in ons voornamelijk op het rationele westers denken gebaseerde wereld dan ook eenzijdig bezig.

De waarde van de ratio is zoals in veel onderzoek is aangetoond beperkt, te beperkt om alleen op te vertrouwen voor de oplossingen die we nodig hebben in de komende tijd, oplossingen voor uitdagingen voor ons milieu, verdeling van welvaart en welzijn en de spanningen in diverse regio’s.

Gevoel

In onze huidige maatschappij is er echter weinig ruimte voor gevoel. Gevoel mag er niet zijn want dat is niet professioneel, business modellen moeten een rationeel onderbouwde basis hebben en of iets wel of niet zo is moet wetenschappelijk aangetoond zijn. Gevoel is ook lastig. Wat moeten we nou eigenlijk met gevoel? Mijn gevoel zegt me dat.. je gevoel kan er best eens naast zitten. En dan heb ik het nog niet eens over het feit dat gevoel krachtig kan zijn, krachtig kan overkomen. Wat moet je nou met al die kracht? Hoe kunnen we dat hanteren? Gevoel, dat is eng! Het is ook lastig om uit de tegenstelling tussen gevoel en ratio te stappen. Het is lastig om uit tegenstellingen in het algemeen te stappen. Door in tegenstellingen te blijven praten hoef je ook niet naar de mogelijke oplossingen te kijken. Het is makkelijker voor mij om over mijn directie te zeiken over wat ze in het fusieproces allemaal niet goed doen dan me te verdiepen in de problematiek waar zij  mee te maken hebben en hoe ik ze daarbij zou kunnen helpen. Confronterend. Dagelijks.

Alles is er tegelijk en alles hoort erbij
Ik kom terug bij mijn ervaring in de week van het overleden van mijn vader, de ervaring dat alles er tegelijk is

Er is wat mij betreft geen tegenstelling tussen gevoel en ratio, ze zijn er allebei. Ze hebben allebei waarde, ze horen er allebei bij. Ze zijn al verbonden. Wat ontbreekt in onze huidige maatschappij is het gebrek aan erkenning voor het gevoel, het mag er niet echt bijhoren. Als we het gevoel zouden omarmen, als we het gevoel zouden erkennen, als we het gevoel erbij zouden laten horen. Ja wat dan?

Dan hebben we het niet meer over debat maar over dialoog
Dan hebben we het niet meer over ik en de ander maar over wij
Dan hebben we het niet meer over verbinding maken maar dan is het er
Dan hoeven we niet meer te verantwoorden als iets niet goed voelt maar dan wordt dat geaccepteerd

Een mooi perspectief

Can you feel it?