Op een netwerkbijeenkomst sprak ik onlangs iemand over hoe het voor hem was om te werken in een grote organisatie (2000+). Hij kreeg veel leuke en geslaagde projecten van de grond, projecten die broodnodig bleken voor de vernieuwing van de organisatie. Daar was wel een tactiek voor nodig. Zijn belangrijkste spelregel? Zorg dat je project geen kostenplaats wordt! We moesten er beiden heel hartelijk om lachen maar in essentie geeft het een wijdverspreid probleem weer.

De macht van het geld

Geld doet iets vreemds met mensen en er is in mijn beleving geen middel dat zoveel met een doel wordt verward als geld. Geld corrumpeert op heel veel verschillende manieren. Enige tijd voor het gesprek op de netwerkbijeenkomst had ik een lang en mooi gesprek met een echte vernieuwer. Hij sprak zijn verwondering uit over hoe er soms gedacht wordt door mensen die geld beheren, vaak gemeenschapsgeld. Het toewijzen van fondsen aan projecten wordt vaak als een persoonlijke gunst gebracht, alsof je daar als ontvanger de beheerder dankbaar voor moet zijn. Als je ze niet op je knieën bedankt zien ze je al snel niet meer staan. Het geld moet ook aan het einde van het boekjaar op om er voor te zorgen dat er volgend jaar minstens hetzelfde budget tot de beschikking staat, ongeacht de noodzaak van dat budget voor dat jaar. Ik had bij Syntens een collega die er een poosje een sport van had gemaakt om dit soort potjes aan het einde van het boekjaar op te sporen en in te zetten.

Wijdverspreid 

Elk besef van dat het geld slechts beheerd wordt, gemeenschapsgeld of geld van een organisatie en niet van hen persoonlijk is lijkt te ontbreken. Ik zou een heel hoofdstuk aan het gedrag van banken kunnen wijden alleen, dat je tegenwoordig al bijna blij mag zijn dat je een rekening bij ze mag openen. Maar wat te denken van gemeente- provincie- of rijksambtenaren, ook sportinstellingen (FIFA anyone?), zelfs ook interne afdelingen van met name grotere organisaties maar vertonen hetzelfde gedrag. Je zou het af kunnen doen als slechts een paar incidentele voorbeelden maar bij een kleine rondgang in mijn netwerk bleek het redelijk wijdverspreid en kreeg ik meerdere zeer concrete voorbeelden.

Financiële mensen aan de top

Een stelling die ik jaren geleden bezigde was dat als er een financiële man aan de top van een organisatie staat deze uiteindelijk ten onder zal gaan. Misschien ietwat overdreven maar persoonlijke ervaringen en meer algemene voorbeelden uit het recente verleden zoals Rijkman Groenink bij ABN AMRO hebben mij tot nu toe over gesterkt in deze overtuiging. De reden erachter is dat financiële mensen in mijn beleving en ervaring over het algemeen risicomijdend gedrag vertonen. Typische ondernemersvaardigheden als durf en snel kunnen handelen worden ingeruild door eindeloze risicoanalyses en talloze business cases.

Sturing, niet voorspellend

Ik heb veel start-up ervaring en heb hierin geleerd dat een business case of model op papier heel geduldig is. Sterker nog het is best een goede exercitie om een model op te stellen en hij kan je heel goed helpen maar dan wel met het bepalen wat de belangrijke KPI’s (Key Performance Indicatoren) zijn. Je krijgt daarmee hele waardevolle sturingsinformatie maar er is vrijwel nooit een voorspellende waarde van de indicatoren in de praktijk.

Doorgeschoten

Toch constateer ik een flinke macht van geld beheerders in het algemeen en finance en control in organisaties in het bijzonder. Een van de belangrijke uitingen hiervan is de toegenomen hoeveelheden kostenplaatsen. Bijna iedereen heeft tegenwoordig zijn eigen persoonlijke Winst en Verlies rekening, op zijn minst op (mini)projectniveau. Het gevolg hiervan is niet alleen dat alles toerekenbaar is geworden maar ook afrekenbaar en juist daar gaat het volgens mij echt mis. Door de mogelijkheid om af te rekenen worden juist de ondernemende eigenschappen als durf en snel handelen om zeep geholpen. De bijbehorende cultuur is namelijk al te vaak een van angst en cover your ass en echt leren is verdewenen want fouten mogen maken kan en mag niet meer.

Vernieuwing

Om echte vernieuwing mogelijk te maken zijn er twee punten belangrijk. Op de eerste plaats moet weer duidelijk worden dat geld een middel is en zeker geen doel voor macht. Als er al mensen zijn die het geld beheren dan vraagt dat een hoge mate van integriteit en een sterk ontwikkeld gevoel van dienstbaarheid. De radicale transparantie door alle(!) financiën volledig inzichtelijk te maken kan hierbij helpen. Ten tweede is het goed om het oorspronkelijke doel, de oorspronkelijke Why weer centraal te stellen zonder alle subdoelen. Deze leiden tot suboptimalisatie en staan de echte vernieuwing alleen maar in de weg. Dit betekent in de praktijk dat je het beste kunt beginnen met het snoeien in het woud van kostenplaatsen.

Twee vragen die hierbij kunnen helpen als je ze consequent blijft stellen zijn de volgende:

Wat is de oorsprong van het geld?

Wat is de bedoeling van het geld?

De eerste vraag helpt je structureel naar de dienstbaarheid te kijken door je bewust te zijn dat het slechts in beheer is. De tweede vraag geeft je de mogelijkheid om alles te toetsen aan je hogere doel. Als het daar aan voldoet waarom zou je dan een aparte kostenplaats maken?

Wanneer gaat jouw organisatie snoeien in de kostenplaatsen?
P.S. En toen kwam er een paar dagen na dit blog de volgende hele mooie post van Rutger Bregman over geld…