Evenwaardigheid, radicale transparantie en toegang

een blog over een explosieve situatie en hoopvolle ontwikkelingen

“A Change Is Gonna Come” of “Talking’ Bout a Revolution”Kies maar, A Change Is Gonna Come van Otis Redding of Talking’ Bout a Revolution van Tracy Chapman, beide prachtige nummers wat mij betreft.. en beide gaan over verandering, de een wat radicaler dan de wat dramatischere andere maar de strekking blijft verandering. Een verandering waarin we met zijn allen stevig in zitten maar hoe radicaal of hoe dramatisch is het eigenlijk?

Tuurlijk the only constant is change en toch, en toch…

Vorige week donderdag was ik op een bijeenkomst van een astroloog, Tom Kaypacha Lescher en ergens tijdens zijn waanzinnig rake en enorm entertainende lezing liet hij in een paar bijzinnen wat informatie vallen. Hij gaf aan dat hij en wat collega astrologen met de handen in het haar zaten. Alle voorwaarden zijn er voor een revolutionaire tijd maar ze zien hem nergens. Een verklaring zou kunnen zijn dat het niet gaat om een klassieke revolutie zoals de Franse maar om persoonlijke, innerlijke revoluties of transformaties. Als ik echter om me heen kijk dan zie ik ook zonder de sterren voldoende voorwaarden voor een uiterst explosieve situatie. Ik ga in op de volgens mij drie belangrijkste onderdelen, inkomensverdeling, onzekere arbeidstoekomst en misbruik natuurlijke bronnen.

Er is een enorme scheve inkomensverdeling in de wereld, 85 (!) mensen bezitten net zoveel als de armste helft van de wereld. 85 versus 3.500.000.000 voor alle duidelijkheid. Oxfam Novib presenteerde op de dag dat ik aan dit blog begon een onderzoek naar hoe scheef de inkomensverdeling in de wereld daadwerkelijk is. In Nederland hebben we zeker geen klagen en toch groeien ook hier de topsalarissen stevig terwijl de gemiddelde werknemer dit niet merkt. Ik quote even de NOS: “Het gemiddelde inkomen van directeuren stijgt sinds 2010 elk jaar met 4 tot 8 procent. Ter vergelijking: de cao-lonen stegen in diezelfde periode met 1 tot 1,4 procent.”

Maar we leven hier in het walhalla als je ons gemiddeld inkomen vergelijkt met een groot deel van de rest van de wereld. Als rijke mensen in Nederland klagen dan zeg ik dat dat het verschil is tussen veel en nog meer, letterlijk een luxeprobleem. Binnen een redelijk genivelleerd land als Nederland kunnen er op dit punt al spanningen zijn, laat staan hoe het is in landen met een veel schevere inkomensverdeling is zoals de VS, waar de American Dream met name een droom blijkt te zijn. Ik zal zelfs maar zwijgen als ik naar de verschillen tussen landen kijk….

Hoe denken bijvoorbeeld de CEO’s van grote organisaties eigenlijk vraag ik me dan af. Ze roepen van alles over hoe het zou moeten maar met de salarissen die ze verdienen is dat ook erg makkelijk. Neem nou Satya Nadella de CEO van Microsoft. Die roept dat je niet mag vragen om een verhoging of een promotie maar verdient ondertussen zelf wel 18 miljoen dollar per jaar. In de link naar het artikel van een econoom bij Fortune roept deze criticus juist op om onze stem meer te laten horen.

Ik sluit af met het nieuws van deze week dat de drie(!) directeuren van het Rijksmuseum gemiddeld 2 ton verdienen terwijl een ondersteunende medewerker geen geld mag kosten. Tendentieus? Mischien. Tendens? Zeker!

Een ander punt van aandacht en iets dat op de middellange termijn zeker voor grote onrust zal gaan zorgen is de door mij al eerder genoemde gevolgen van de robotisering. Een groot deel van de middenklasse zal hier in mijn beleving mee te maken krijgen. Ik zie het deels al om mij heen. Sinds de fusie tussen Syntens en KvK zitten een aantal collega’s van mij op de bank zoals dat zo eufemistische wordt gezegd. Het is niet eenvoudig gebleken om een baan te vinden. Toch zijn dit hoogopgeleide en kwalitatief goede collega’s die echt hun meerwaarde voor de organisatie hebben laten zien. Ook de nieuwe fusieorganisatie is niet ongevoelig voor zowel technologische ontwikkelingen als ook veranderingen in de markt. Het is voor mij wel duidelijk dat er opnieuw een flink aantal mensen af zullen moeten vloeien, het einde van de onrust is nog niet in zicht. Hoewel er voorlopig voor de iedereen in loondienst goed gezorgd wordt in financiële zin is en blijft het voor de meesten geen prettige situatie zoveel maken mijn gesprekken met mijn collega’s mij wel duidelijk. En dit is niet de enige organisatie waarin dit speelt, loondienst is dus maar betrekkelijk zeker.

Het alternatief in de vorm van een leven als zelfstandig professional is misschien nog wel onzekerder. Ik ken veel mensen die hebben gekozen voor hun eigen kracht omdat binnen organisaties werken voor hen te verstikkend is. Verstikkend in de vorm van interne politiek, suboptimale doelen en behoud van posities, status, macht en salaris. Zoals ik onlangs een spreker hoorde zeggen dat veel organisaties de neiging hebben in weerwil van alles zichzelf in stand te willen houden zo gaat dat volgens mij ook vaak op voor mensen binnen organisaties. Diezelfde ZZP’ers hebben er in mijn beleving voor gezorgd dat Nederland redelijk de crisis van de afgelopen jaren is doorgekomen. Met name door op eigen kosten op de bank te zitten, want ze hebben geen recht op WW. De queeste van veel ZZP’ers is de vraag waar de volgende opdracht vandaan komt, direct gevolgd door de vragen wanneer en hoeveel het zal betalen. De ZZP’ers voor het wie werk een vetpot is met opbouw van pensioen en een goede arbeidsongeschiktheidsverzekering zijn niet heel dik gezaaid, niet in mijn omgeving in ieder geval.

We kunnen het hebben over het eigenlijk onzinnige gebruik van fossiele brandstoffen, of zelfs de winning van zeldzame grondstoffen voor onze nieuwste mobiele telefoons, en ja daar doe ik ook nog aan mee. We zouden ook gewoon eens kunnen kijken naar water. Voor de gemiddelde Nederlander is watergebrek bijna onbestaanbaar. We douchen met drinkwater voor alle duidelijkheid, ik wel tenminste. In India en op andere plekken is echter de smerige strijd om water al losgebarsten. Wat denken van het onttrekken van drinkwater voor de productie van Coca Cola.  Nodeloos om te zeggen waarschijnlijk dat Coca Cola erg slecht voor je is, even afgezien van de hoeveelheid suiker (of de nog ergere suikervervanger aspartaam) die er in zit. Sterker nog, de topman van Nestle ziet veel dik betaald brood voor hem in het ter discussie stellen van het basisrecht op schoon drinkwater. Voor de mensen die deze tegenlicht uitzending hebben gemist, zeer de moeite waard. De lijst is natuurlijk nog veel langer maar het punt is zo duidelijk.

Als we deze drie ingrediënten met elkaar gaan mengen, en dat is steeds sterker het geval in mijn beleving, dan kom je bij een behoorlijk explosief mengsel. Zoals ik al eerder zei dat organisaties vaak de neiging hebben zichzelf in stand te houden zo heeft macht dat ook en vermogen dat ook. Elke aantasting hiervan zo heeft het verleden laten zien zal gepaard gaan met strijd. De grootste strijd zal in mijn beleving gaan over de verdeling van inkomsten en de macht die er bij gebaat is om de huidige verdeling zo te houden.

We hebben een relatief grote middenlaag in Nederland, bijna 3 op de 10 mensen tussen de 15 en de 65 zijn hoogopgeleid volgens onderzoek op basis van cijfers van het CBS.  De voorspellingen zijn dat met name deze groep het zwaar zal krijgen op de arbeidsmarkt. Het als het gevolg hiervan wegvallen of sterk verminderen van inkomen in deze laag zal de nodige consequenties hebben. Voor wat betreft consumptieve bestedingen, voor wat betreft bezit, voor wat betreft belastinginkomsten, met andere woorden voor wat betreft de hele economie. Voor deze conclusie hoef je geen econoom te zijn volgens mij, ik hoor heel graag anders.

Er is echter 1 groot verschil met eerdere tijdsperken. Door dezelfde technologie waardoor een deel van de banen zal verdwijnen hebben we ook de mogelijkheid gekregen tot het leggen van verbindingen op een veel grotere schaal dan voorheen mogelijk was. Negatieve uitwassen als een Project X Haren laten zien waar dat toe kan leiden. De positieve kant is volgens mij gelegen in het feit dat gezien de organisatorische capaciteiten gezien het opleidingsniveau van deze groep dusdanig groot is dat het ook ingezet kan worden voor de zelforganisatie van allerlei maatschappelijke initiatieven. Je ziet het nu al gebeuren, van broodfondsen toe Peerby en Snappcar, van gezamenlijke energievoorziening tot een nieuwe oudedagvoorziening, het groeit steeds sneller.

Deze initiatieven zullen in ieder geval 1 aspect sterk stimuleren. In tegenstelling tot de voorbeelden van de dikbetaalde directeuren, zal er naar mijn verwachting bij dit soort initiatieven veel meer evenwaardigheid zijn. Voor ons allen, door ons allen, met zijn allen, zoiets. De basis zal worden gevormd door radicale transparantie. In een lezing die ik onlangs mocht bijwonen over Holacracy, een nieuwe manier om je organisatie in te richten werd mij al snel een ding heel duidelijk. Alleen door de radicale transparantie in de communicatie, onderlinge verwachtingen en belangrijkste cijfers zijn dit soort organisaties in staat om om te kunnen gaan met de razendsnelle veranderingen van de markt. Dat is nodig om zo hun grote ambities te verwezenlijken. Dit sluit ook aan bij wat ik eerder heb geschreven over de macht. Door de radicale transparantie wordt er een basis gecreëerd voor het onderlinge vertrouwen dat nodig is om de gezamenlijke doelen te realiseren.

Zoals het vaak gaat met mijn blogs was het ook bij deze, terwijl ik er aan was begonnen kwam er nog allerlei relevante informatie voorbij: een gesprek met een bekende, een email nieuwsbrief, van die dingen. Ik houd van deze synchroniciteit.

De informatie en invalshoek was in dit geval de strekking van dit artikel over Apple en Amazon en de ontwikkeling van streamen en delen. Voor mensen die al langer met de deeleconomie en de circulaire economie bezig zijn niet echt nieuws maar toch. We zijn aan het verschuiven van een maatschappij waar het draait om bezit naar een maatschappij waar het draait om toegang. Wat heb je aan een grasmaaier die je maar eens in de zoveel tijd gebruikt om maar eens een voorbeeld te noemen. Toegang tot een gemeenschappelijke grasmaaier is al meer dan genoeg.

Als ik dan nog even los mag gaan op het idee bezit en dan zeker het bezit van grond. Ik liep onlangs in het bos bij Kasteel Rosendael. Er is daar een groot deel van het bos gemarkeerd met bordjes waarop te lezen staat dat het bos dat in particulier bezit is is opengesteld voor publieke toegang door de familie hatseflats. Het raakt voor mij iets heel wezenlijks. Wie zijn zij? Hoe zijn zij aan dit bezit gekomen? Wie heeft hen het eigendom ooit gegeven? Wie had het recht om dat te doen? Je kunt volgens mij de aarde niet bezitten ook al doen we op grote schaal net alsof dat wel kan. Je bent een hele korte passant, iets minder kort dan een eendagsvlieg. De aarde bestaat al 4,5 miljard jaar, zelfs al wordt je honderd jaar dan nog is je bestaan op deze planeet, moederschip aarde, de spreekwoordelijke druppel op een gloeiende plaat.

Enfin, de verschuiving van bezit naar toegang kan tot een aantal fundamentele veranderingen leiden. De belangrijkste is wel de afname van de consumptieve vraag, als meer mensen gaan delen zijn er minder spullen nodig. Best handig als er toch al minder inkomen is. Het stelt ons mooi in staat om te migreren van een consumptiemaatschappij naar wat ik voor het gemak maar even een waardengedreven maatschappij noem. Morele waarden maar ook de waarde van tijd, energie en aandacht kunnen groeien, het draait dan niet meer om geld maar wat we voor elkaar kunnen betekenen. Dan kunnen we volgens mij direct werken aan de realisatie economie, de economie waarin het gaat om de realisatie van ideeën, zelfs utopien, en niet in de laatste plaats de realisatie van het Zelf.

Ik raad een ieder aan dit boek te lezen omdat het in ieder geval de ogen opent over hoe goed het eigenlijk gaat in de wereld maar ook omdat het een fascinerend historisch perspectief neerzet over de afslagen die we her en der in mijn beleving hebben gemist. Wat er bij mij na het lezen van het boek overbleef was een tweeslachtig gevoel. Aan de ene kant de fascinatie over wat er allemaal al is maar aan de andere kant roept het boek veel vragen op zonder vingerwijzingen te geven welke kant we op zouden kunnen gaan. In mijn eigen blog heb ik een kleine poging hiertoe gedaan. Ik denk namelijk dat we het moeten zoeken in een ander richtpunt voor de zingeving, niet op werk maar op persoonlijke ontwikkeling. Gelukkig zie je bijvoorbeeld met de School of Life dat er zeker uit filosofische hoek ook aandacht hiervoor is.  ter inspiratie. Indirect lijkt dat ook te gaan gebeuren door de hierboven geschetste ontwikkelingen. Je kunt echter als water in een gootsteen lang rondom het gat cirkelen, de snellere manier is om in 1 keer in het diepe te springen.