Modellen, tegenstellingen, religie en het oneindige grijs

Het was geloof ik VWO4 dat ik deze zin onder ogen kreeg. Een prachtige zin eigenlijk, jammer alleen dat ik het gevoel heb dat 1) zo weinig mensen hem kennen en 2) nog minder mensen zich er bewust van zijn.

Lekker cryptisch he?

Ik zal mijn visie hierop enigszins toelichten. Als je de zin goed leest dan worden er voor een model twee behoudens gemaakt. Allereerst is een model en vereenvoudigde, lees gestileerde weergave van de werkelijkheid. Daarnaast is een model ook nog een deel van de werkelijkheid en niet het geheel.

In mijn dagelijkse praktijk als innovatieadviseur maak ik veel gebruik van modelletjes. Omdat ze zo makkelijk inzicht kunnen verschaffen, omdat ze scherpe keuzes neerzetten, omdat ze veranderingsprocessen zo fijn ondersteunen. Kortom er zijn vele toepassingsmogelijkheden en voor elke toepassingsmogelijkheid is er minimaal 1 model. Voor mij blijven ze echter altijd dat, een model!

De situatie die ik vaak tegenkom is dat een model vaak tot waarheid en/of werkelijkheid wordt verheven.

Het meest extreme voorbeeld is wat mij betreft religie. Elke religie heeft zijn eigen beschrijving van de werkelijkheid om ons heen. De grieken en romeinen hadden goden voor oorlog, liefde, de zee enz. Elk aspect van de werkelijkheid werd door een god gestileerd. De meeste moderne religies kennen maar 1 god, de delen van de werkelijkheid en de stileringen zijn echter gebleven. Goed en kwaad, waarden en normen. Je hoeft niet veel moeite te doen om voorbeelden aan te halen. De strijd tussen de modellen is vaak hevig. Hoeveel doden zijn er gevallen door de strijd tussen religies? Allemaal omdat het model van de ene groep zogenaamd beter was dan het model van de ander groep.

Een vergelijkbaar voorbeeld is te vinden in de economie. Keynes tegen de monetaristen. Overheid versus vrije markt is een thema die ik ook op diverse linkedingroepen zoals innovatie 2.0 tegenkom. Harde stellingen worden betrokken en ik proef dat er weinig ruimte is voor de visie van een ander.

Dichter bij huis, het is per slot van rekening verkiezingstijd, zijn er de modellen van de diverse politieke stromingen. Links tegen rechts, sociaal tegen liberaal. Ook hier zijn er weer flinke tegenstellingen.

De laatste tijd wordt er ook veel gesproken over onderstroom versus bovenstroom. Oude media versus nieuwe media, oud leiderschap versus nieuw leiderschap, oude organisatievormen versus nieuwe organisatievormen, ratio versus emotie, wetenschap versus gevoel. Grofweg zou je de beide zijden van al deze tegenstellingen als separate modellen kunnen beschouwen.

In een eerder blog heb ik al een quote van Wessel Ganzevoort aangehaald.

De crux van deze uitspraak zit hem voor mij onder andere in het woord veroordeling. Door te praten in tegenstellingen en alles te benaderen vanuit 1 model, 1 zijde van het spectrum ga je voorbij aan veel zaken. De waarde die is gecreëerd bijvoorbeeld. Het werk dat hier in gestoken en de resultaten die zijn behaald.

Ik had deze zomer een aantal malen het genoegen in een systeemopstelling mee te mogen doen. We werden in een van deze opstellingen in een kring op volgorde van leeftijd opgesteld zonder dat we elkaar naar de leeftijd vroegen. Een boeiend proces. Wat mij daar opviel was dat nadat de kring gevormd was, jong en oud elkaar moesten eren. Op het moment dat dat gebeurde ging er een hele aparte energie door de kring waar we in stonden. Het was voor mij heel duidelijk, het een is er niet zonder het ander.

Modellen zijn niet meer dan dat, een mogelijkheid om even anders naar een stukje werkelijkheid te kijken. Elk model een eigen kijk op die werkelijkheid. Onze huidige realiteit is echter dat de wereld om ons heen enorm complex is geworden. Een slechte oogst in China leidt tot ongewenst hogere voedselprijzen in India. Een bankencrisis in de VS leidt tot faillissementen in Europa.

Het probleem van het blijven hangen in modellen is dat het oneindige grijs dat er tussen de tegenstellingen is niet gezien wordt. Dat de samenhang die in dit oneindige grijs besloten ligt gemist wordt. Er zitten voor mij goede dingen in zowel Keynes als Friedman, zowel sociaal als liberaal, zowel onderstroom als bovenstroom, zowel oud leiderschap als nieuw leiderschap.

Mensen die mij kennen weten dat ik ook snel in tegenstellingen kan vallen. Een van mijn doelen dit jaar is om dat te doen vanuit de verbinding met het grijs, door niet de strijd aan te gaan vanuit de werelden die ik ook zie maar door de verbindingen te maken.

De Energiedag is zo’n voorbeeld. Komen jullie dit jaar ook om mee te bouwen?