Als innovatie adviseur heb ik veel gebruik gemaakt van modellen. Zoals ik op de middelbare school tijdens de economieles al leerde is een model een stilering van een aspect van de werkelijkheid. Er zitten dus twee voorbehouden in, het is een deel en het is grof beschreven, het is dus nooit de werkelijkheid zelf. Voor mij gaat dit ook op voor het business- of veranderplan omdat ook dit soort plannen in mijn beleving slechts een benadering zijn van de werkelijkheid. De specifieke beperkingen van het businessplan zijn bijvoorbeeld al onderkent en bewegingen als Lean Startup spelen hier deels ook al op in.
In diverse gesprekken met ondernemers heb ik nog eens getoetst hoe zij met plannen in het algemeen omgaan. Veel van hen nemen niet eens de moeite en zij die de moeite nemen leggen hem in de kast en kijken er niet of nauwelijks meer naar om. De realiteit is dat de werkelijkheid en complexer is dan in welk plan ook te vangen is en hij is bovendien tegenwoordig ook nog eens vele malen beweeglijker.
Is het maken van plannen dan onzin? Niet helemaal wat mij betreft, het is wel een goede oefening om de parameters van je business of de verandering te leren kennen en te zien welke invloed waar ongeveer zit. Door systematisch de stappen van een conceptplan langs te lopen wordt je bewuster van de belangrijke variabelen van je plan en krijg je een beter overzicht van het speelveld waarin je je begeeft. Mijn advies is om enigszins vergelijkbaar met het veelgebruikte en populaire Business Model Canvas van Alexander Osterwalder een stroomschema te maken van je plan.
Dit stroomschema zou je in het geval van een businessplan vervolgens nog een keer kunnen vangen in een excelsheet met hierin toegekende waardes aan de diverse parameters. Door nu met deze parameters te spelen krijg je een gevoel bij de diverse scenario’s. Een niet te verwaarlozen effect van het doorlopen van dit proces is dat veel van deze informatie zich in je onderbewuste kan nestelen. De kracht hiervan is volgens mij dat er op momenten dat het er om gaat vaak sneller de juiste beslissingen genomen kunnen worden. Voor de liefhebber heb ik het bovenstaande in een korte presentatie gevat.
Wat ik heb gezien echter is dat er te vaak te rigide aan plannen wordt vastgehouden, zeker wanneer het gaat om verandering maar zeer regelmatig ook bij businessplannen. In veel gevallen is men zelfs doorgeschoten in de planmatige werking. We hebben fantastische pakketen als Prince 2 om alle deadlines bij te houden, de deliverables te monitoren en de voortgang te checken. Voor projectmatig werk kan dit zeer zinvol zijn maar deze aanpakt werkt wat mij betreft niet voor nieuwe business en verandering. De huidige realiteit waar veel organisaties zich in bewegen is dusdanig bewegelijk, of soms zelfs volatiel dat vasthouden aan de regels van het plan niet of nauwelijks werkbaar is. In navolging van waar onder andere Jan Bommerez in Door de bomen het bos zien en Godfried IJsseling in Weg van de eenvoud naar verwijzen wil ik ook in dit blog een lans breken voor zelforganisatie en emergentie.
Er zitten voor mij twee zijdes aan emergentie die net als bij een munt onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Aan de ene kant is emergentie voor mij dat wat zich aandient of aan wil dienen, dat wat zich uit wil drukken. Aan de andere kant is emergentie volgens een mooie definitie de ontwikkeling van complexe georganiseerde systemen, die bepaalde eigenschappen vertonen die niet zichtbaar zijn door louter een reductie van hun samenstellende delen, zoals bij een school vissen mooi is te zien. Door interactie ontstaan eigenschappen, patronen, regelmatigheden en/of geheel nieuwe entiteiten. Met andere woorden je hebt dus de zich ontvouwende werkelijkheid en je hebt de mogelijkheid om hier op in te tunen en mee te bewegen op het ontvouwen.
Het verschil tussen plannen en emergentie is volgens mij goed te duiden door het verschil tussen kennis en wijsheid. Plannen doe je op basis van de kennis die je hebt, waarbij je alle feiten op een rij zet en een keurig stappenplan maakt. Wijsheid is iets dat voorbij kennis gaat, een soort verbinding met het grotere geheel waarbij je kunt voelen en horen wat er door dat geheel voor dat geheel gevraagd wordt. Kennis is waanzinnige financiële constructies en instrumenten maken zoals credit default swaps en andere derivaten, wijsheid is zien en weten dat dit niets met de werkelijkheid te maken heeft en dat het gevaarlijk is om in te zetten als instrument.
Wijsheid kan volgens mij ontstaan als een groep mensen zich in stilte afstemmen op elkaar en een probleem of situatie en uit deze stilte de antwoorden laten komen. De stilte en het afstemmen van de groep heeft als belangrijk doel het laten verdwijnen van alle ruis die door onze gedachten worden veroorzaakt. Hoe minder de gedachten en de belangrijkste exponent hiervan het ego aanwezig is in dit soort processen, hoe meer we voorbij dit slechts af en toe nuttige instrument kunnen komen en aan kunnen haken bij de wijsheid waar de groep in principe toegang toe heeft. Het voorkomt egoïstische en persoonlijke belang dienende keuzes vanuit de angst om te kort te komen, het voorkomt ook profileringsdrang die voortkomt uit de angst om niet goed genoeg te zijn om maar een paar voorbeelden te noemen. Hoe meer mensen hun ego aan de kant kunnen zetten, hoe zuiverder ze kunnen afstemmen als waren het een soort antennes, hoe makkelijker er ongefilterde toegang komt tot wijsheid van de hele groep. Zo is het een wijsheid die niet te herleiden is tot de individuele leden van de groep die emergeert.
Dit vraagt een ander soort afstemmen dan vergaderen, dat moge duidelijk zijn. Geen lijstjes met afvinken, geen taken verdelen, eerder heb ik het wel vergeleken met het verschil tussen discussie en dialoog, tegen elkaar opboksen of samen onderzoeken. Toekomstbestendig organiseren zet derhalve in op persoonlijke ontwikkeling met als belangrijke focus het leren doorzien van het ego in al zijn facetten. Het opent hiermee de poort naar zuivere afstemming en het ontsluiten van wijsheid. Deze wijsheid op zijn beurt kan vervolgens benut worden om adequaat te antwoorden op de steeds snellere ontwikkelingen. Wijsheid geeft ons de mogelijkheid om de antwoorden te formuleren en in te spelen op dat wat zich aan wil dienen en uit wil drukken, op dat wat emergent is.
Leave a Reply